تستوسترون و هر آنچه باید در مورد آن بدانید
تستوسترون، هورمونی است که به میزان زیادی توسط غدد جنسی یعنی بیضه ها یا تخمدان ها تولید می شود. سطح این هورمون به طور طبیعی در مردان بیشتر از زنان است. در صورتی که سطح آن بسیار بالا یا بسیار پایین باشد می تواند منجر به علائم خاصی شود.
در این مقاله از دپارتمان سلامت جسم مجله سلامت دکتر بهشتیان اطلاعات بیشتری در مورد عملکرد تستوسترون و سطح این هورمون در بدن دریافت خواهید کرد.
تستوسترون چیست؟
تستوسترون هورمونی است که غدد جنسی تولید می کند و به طور خاص در مردان یافت می شود.
غدد فوق کلیوی هورمون دیگری به نام دی هیدرواپی آندروسترون (DHEA) تولید می کند که بدن آن را به تستوسترون و استروژن تبدیل می کند.
تستوسترون، آندروژن غالب می باشد؛ بدین معنا که رشد ویژگی های مردانه را تحریک می کند. سطح این هورمون به طور طبیعی در مردان بیشتر از زنان است.
آیا تستوسترون یک استروئید است؟
تستوسترون طبیعی، یک استروئید آنابولیک – آندروژنیک است. آنابولیک به عضله سازی و آندروژنیک به افزایش خصوصیات جنسی مردانه مربوط می شود.
با این حال به طور کلی مردم از اصطلاح “استروئیدهای آنابولیک” در مورد انواع مصنوعی (آزمایشگاهی) این هورمون که به بدن تزریق می شود استفاده می کنند.
تستوسترون مصنوعی برای درمان و مدیریت شرایط مختلف پزشکی کاربرد دارد.
این استروئید، اصلی ترین داروی هورمون درمانی مردان ترنس است.
برخی از ورزشکاران و بدنسازان با مصرف دوزهای بسیار بالایی از تستوسترون مصنوعی (استروئیدهای آنابولیک) سعی می کنند ظاهرفیزیکی خود را تغییر داده و عملکردشان را بهبود بخشند؛ ولی استفاده نادرست از این داروها می تواند پیامدهای نامطلوبی داشته باشد و به مشکلات بلندمدت و خطرناکی مربوط به سلامت فرد از جمله لخته شدن خون، سکته مغزی و افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات منجر شود.
وظیفه تستوسترون در بدن چیست؟
این هورمون در مراحل مختلف زندگی، نقش های متفاوتی ایفا می کند؛ این مراحل عبارت اند از:
- رشد جنین
- بلوغ پسران
- بزرگسال
رشد جنین
حدود هفته هفتم بارداری، ژن مربوط به جنسیت در کروموزوم Y شروع به رشد بیضه ها در نوزادان پسر می کند. بیضه ها تستوسترون تولید می کنند.
این هورمون در طول رشد جنین باعث رشد اندام های تولید مثل داخلی و خارجی مردان می شود.
بلوغ پسران
تستوسترون تغییرات زیادی را هنگام بلوغ پسران در بدن ایجاد می کند. برخی از این تغییرات عبارت اند از:
- افزایش قد
- رشد موهای بدن و نواحی آلت تناسلی
- بزرگ شدن آلت تناسلی، بیضه ها و غده پروستات
- افزایش میل جنسی
مردان بزرگسال
تستوسترون برای تولید اسپرم ضروری است. سایر عملکردهای این هورمون عبارت اند از:
- سیگنال فرستادن به بدن برای تولید گلبول های قرمز جدید
- تضمین استحکام استخوان ها و ماهیچه های بدن
- تقویت میل جنسی و احساس تندرستی
زنان بزرگسال
تستوسترون در زنان باعث افزایش میل جنسی می شود. بخش عمده تستوسترون تولید شده، در تخمدان ها به هورمون جنسی اولیه زنانه یعنی استرادیول تبدیل می شود.
سطح تستوسترون چگونه کنترل می شود؟
بدن شما سطح تستوسترون خون را کنترل می کند. سطح این هورمون در صبح افزایش یافته و در طول روز کاهش می یابد.
هیپوتالاموس و غده هیپوفیز، میزان تستوسترون تولید و ترشح شده توسط غدد جنسی (بیضه ها یا تخمدان ها) را کنترل می کند.
هیپوتالاموس، هورمون آزادکننده گنادوتروپین ترشح می کند که باعث تحریک غده هیپوفیز می شود تا هورمون لوتئینه کننده ترشح کند. این هورمون به سمت غدد جنسی رفته و تستوسترون تولید و ترشح می کند (هورمون لوتئینه کننده اغلب باعث تحریک تولید استروژن در تخمدان ها می شود).
وقتی تستوسترون در خون افزایش می یابد مانع تولید هورمون آزادکننده گنادوتروپین می شود که این مسئله به حفظ سطح طبیعی این هورمون کمک می کند.
عملکرد نادرست هیپوتالاموس، غده هیپوفیز یا غدد جنسی می تواند باعث ایجاد سطح غیرطبیعی آن شود.
چه آزمایش هایی برای تعیین سطح تستوسترون انجام می شود؟
درصورتی که پزشک نسبت به سطح نامنظم این هورمون در بدن تان مشکوک باشد آزمایشاتی از این قبیل را تجویز می کند:
- آزمایش خون تستوسترون توتال (این آزمایش معمولا صبح انجام می شود زیرا سطح این هورمون در آن زمان بالاتر است)
- آزمایش خون هورمون محرک فولیکول (FSH)
- آزمایش خون هورمون لوتئینه کننده (LH)
سطح نرمال تستوسترون بر اساس سن چقدر است؟
دو جدول زیر، محدوده نرمال این هورمون را بر اساس سن و جنسیت فهرست می کند. سطح تستوسترون بر حسب نانوگرم بر دسی لیتر (ng/dl) اندازه گیری می شود. مهم است بدانید محدوده طبیعی سطح این هورمون می تواند بر نوع آزمایش انجام شده و آزمایشگاهی که آن را انجام می دهد متفاوت باشد. پزشک هنگام بررسی جواب آزمایش، محدوده نرمال آزمایشگاه را در نظر می گیرد.
سطح نرمال تستوسترون برای مردان به این ترتیب است:
| محدوده سنی | محدوده نرمال تستوسترون |
| زیر یک سال | کمتر از ۱۲ ng/dl |
| ۱ تا ۵ سال | کمتر از ۱۲ ng/dl |
| ۶ تا ۱۰ سال | کمتر از ۲۵ ng/dl |
| ۱۱ تا ۱۵ سال | کمتر از ۸۳۰ ng/dl |
| ۱۶ تا ۱۷ سال | ۱۰۲ تا ۱۰۱۰ ng/dl |
| ۱۸ تا ۹۹ سال | ۱۹۳ تا ۸۲۴ ng/dl |
سطح نرمال تستوسترون برای زنان به این ترتیب است:
| محدوده سنی | محدوده نرمال تستوسترون |
| زیر یک سال | کمتر از ۱۲ ng/dl |
| ۱ تا ۵ سال | کمتر از ۱۲ ng/dl |
| ۶ تا ۱۰ سال | کمتر از ۲۵ ng/dl |
| ۱۱ تا ۱۷ سال | کمتر از ۷۹ ng/dl |
| ۱۸ تا ۹۹ سال | کمتر از ۴۰ ng/dl |
چه چیزی باعث افزایش سطح تستوسترون می شود؟
عواملی که باعث می شوند بدن شما بیش از حد تستوسترون تولید کند عبارت اند از:
- سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): این سندروم مربوط به عدم تعادل هورمونی است که بر تخمدان زنان تاثیر می گذارد و زمانی رخ می دهد که تخمدان ها آندروژن اضافی (تستوسترون) تولید می کنند. این عدم تعادل در هورمون های تناسلی باعث علایم فیزیکی مانند افزایش موهای زائد بدن و افزایش وزن می شود.
- هایپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH): در CAH جهش های ژنتیکی (تغییرات) باعث کمبود آنزیم ها در غده فوق کلیوی می شود. این آنزیم ها به طور طبیعی به بدن کمک می کنند تا کورتیزول تولید کند؛ هورمونی که بدن برای پاسخ به استرس به آن نیاز دارد. هنگامی که عملکرد آنزیم ها طبیعی نباشد غدد کلیوی به جای کورتیزول، تستوسترون و هورمون های دیگری تولید می کنند.
- تومورهای تخمدان یا بیضه: تومورهای تخمدان و بیضه ای که آندروژن تولید می کنند می توانند تستوسترون اضافی آزاد کنند.
- تومورهای آدرنال: تومورهای آدرنال تولیدکننده هورمون جنسی، تومورهای نادری هستند که بیش از حد آندروژن (تستوسترون)، استروژن یا هر دو را تولید می کنند.
تستوسترون اضافی با توجه به سن و جنسیت تاثیرات متفاوتی بر بدن می گذارد.
سطح بالای تستوسترون در افرادی که بدو تولد جنسیت مرد دارند ولی هویت جنسیتی شان زن است (AMAB)
در موارد نادر سطح غیرطبیعی تستوسترون در بدن این افراد بالا خواهد بود.
اگر سطح این هورمون در آن ها بسیار بالا باشد به بلوغ زودرس پیش از ۹ سالگی منجر خواهد شد.
سطح بالای تستوسترون در افرادی که بدو تولد جنسیت زن دارند ولی هویت جنسیتی شان مرد است (AFAB)
سطح بالای تستوسترون در این افراد ممکن است منجر به بزرگ شدن کلیتوریس شود که می تواند تقریبا شبیه به آلت تناسلی باشد.
بالا بودن سطح این هورمون ممکن است نشانه ای از سندروم تخمدان پلی کیستیک باشد. این وضعیت بسیار شایع است و بیش از ۱۵% افراد AFAB در سنین باروری به آن مبتلا هستند.
سندروم تخمدان پلی کیستیک علائم خاصی نشان می دهد که برخی از آن ها عبارت اند از:
- آکنه و جوش
- موهای زائد بدن و صورت (هیروسوتیسم)
- قاعدگی نامنظم
- کم پشت شدن موی شقیقه ها
- صدای بم
سطح بسیار پایین تستوسترون چه عوارضی دارد؟
سطح تستوسترون پایین تر از حد نرمال معمولا فقط علائمی را در افرادی نشان می دهد که در بدو تولد جنسیت مذکر دارند ولی هویت جنسیتی شان زن است. این وضعیت را هیپوگنادیسم مردانه ( کم کاری غدد جنسی) می نامند.
دو نوع اصلی هیپوگنادیسم مردانه وجود دارد: هیپوگنادیسم اولیه (مادرزادی یا اکتسابی) و هیپوگنادیسم ثانویه.
هیپوگنادیسم اولیه مردانه زمانی اتفاق می افتد که سطح پایین تستوسترون به دلیل یک بیماری زمینه ای، آسیب به بیضه ها، غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس باشد. برای مثال، فرد ممکن است با یک بیماری (مادرزادی) که منجر به کاهش این هورمون می شود مانند سندروم کالمن یا سندروم کلاین فلتر متولد شود یا بعدها (اکتسابی) به آن مبتلا شود مانند چیزی که عملکرد طبیعی بیضه ها، هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز را تغییر می دهد.
هیپوگنادیسم ثانویه مردانه زمانی اتفاق می افتد که کاهش سطح تستوسترون مربوط به پیری یا شرایط سنی به ویژه چاقی و دیابت نوع دو باشد. هیپوگنادیسم ثانویه حدود ۲% از مردان بالای ۴۰ سال را تحت تاثیر قرار می دهد.
تستوسترون پایین بر اساس سن علائم متفاوتی را نشان می دهد:
تستوسترون پایین در رشد جنین
کمبود این هورمون در طول رشد جنین باعث می شود ویژگی های مردانه به طور طبیعی رشد نکنند. این وضعیت سندروم عدم حساسیت به آندروژن (AIS) نامیده می شود و زمانی رخ می دهد که فردی از نظر ژنتیکی مرد باشد اما نسبت به آندروژن ها (هورمون های جنسی مردانه) حساس نباشد.
AIS یک اختلال در تمایز جنسی به شمار می رود. این بیماری روی جنین پسر هنگام رشد در رحم و همچنین رشد جنسی نوجوانان در دوران بلوغ تاثیر می گذارد. AIS مانع از رشد طبیعی اندام تناسلی مردانه شده و تقریبا در تمامی موارد منجر به ناباروری در بزرگسالی می شود.
تستوسترون پایین در دوران بلوغ
کمبود این هورمون در مورد افرادی که در بدو تولد جنسیت مرد دارند ولی هویت جنسیتی شان زن است می تواند در دوران بلوغ چنین پیامدهایی را داشته باشد:
- کاهش روند رشد قد در صورتی که ممکن است دست ها و پاها نامتناسب با سایر اعضای بدن به رشد خود ادامه دهند
- کاهش رشد موهای ناحیه تناسلی
- کاهش رشد آلت تناسلی و بیضه ها
- کاهش بمی صدا
- قدرت و استقامت کمتر از حد معمول
تستوسترون پایین در بزرگسالان
سطح این هورمون به طور طبیعی در بزرگسالانی که جنسیت آن ها در بدو تولد مذکر تعیین شده ولی هویت جنسیتی شان زن است با افزایش سن کاهش می یابد. با این حال ممکن است سطح این هورمون بسیار کاهش یابد که می تواند به موارد زیر منجر شود:
- کاهش بی دلیل توده عضلانی و افزایش چربی بدن
- ریزش موهای بدن
- افسردگی
- اختلال در نعوظ
- کاهش میل جنسی
- پوکی استخوان
- مشکل در تمرکز و حافظه
چه زمانی باید در مورد سطح تستوسترون بدنم به پزشک مراجعه کنم؟
اگر فکر می کنید علائم تستوسترون پایین یا بالا دارید به پزشک مراجعه کنید. او ممکن است چند آزمایش تجویز کند یا شما را نزد یک پزشک متخصص ارجاع دهد.
کلام آخر از کلینیک سلامتی
تستوسترون در مورد سلامت باروری و سلامت کلی مردان نقش مهمی ایفا می کند. به طور طبیعی سطح این هورمون با توجه به سن و سلامت عمومی بدن متفاوت است. اگر سطح آن مدام در نوسان باشد می تواند منجر به علائم نامطلوبی شود که مستلزم مراجعه به پزشک است. درمان هایی در دسترس است که می تواند در این زمینه کمک کننده باشند.
سلام از دوران راهنمایی شبها در خواب زیاد محتلم میشدم الانم هم که ازدواج کرده ام همینطور خصوصا شبهایی که غذای سرد وصفرا یی مثل ماکارونی برگه زردآلو آلو جوش ترنجبین خاکشیر انار بخورم زمان مجردی جوش واکنه در پشت وقفسه سینه میزد از زمانی که ازدواج کردم شرایط فرق کرد از همان اوایل آفت روی زبان ولثه ها شروع شد تا حدی که با اذیت غذا میخوردم چون در ناحیه کتفم سوزش داشتم ودست وپایم زیاد خواب میرفت وبعضی اوقات خارش تمام بدنم را می‌گرفت لذا اولی دکتری که رفتم متخصص مغز واعصاب بود آزمایش نوشت وسنجش تراکم استخوان جواب آزمایش خون گفت خونتان غلیظ است وتراکم استخوان پایین لذا رفتم هم حجامت کردم و هم خون دادم طبق نظر دکتر بعد ازین شرایط سوزش بهتر شد ولی آفت روی لثه و زبانم بدتر دائم میزد و آکنه وجوش در تمام بدنم هم میزد باز دوباره دکتر عمومی متخصص پوست متخصص گوارش داخلی متخصص عفونی رفتم همه آزمایشات روگرفتند می گفتند همه اعضای بدنت سالمه کبد چرب ندارم فشار خون ندارم قند ندارم الان هم شرایط آفت هست جوش وآکنه در تمام بدنم می‌زند بعضی اوقات بیضه هام یکی‌شون یا هر دوتا ورم ودرد میگیرفت و پاهام ورم میکنه خصوصا پای راست زیاد دکتر اورو لوژی رفتم از بیضه ها سونو گرفت وآزمایش گفت مایع جمع شده هست من وقتی غذای گرم بدون صفرا وادویه زیره ونعناع که دم میکردم می خوردم باز بهتر میشدم الان هم پای راستم ورم کرده بود و عضلاتش سفت شده بود رفتم دکتر قلب سونو گرفتند گفتند لختگی خون وباید بستری بشین رفتم بیمارستان که بستری بشم دکتر بیمارستان گفت نیازی به بستری نیست داروی ریوارکسابان تجویز کرد و گفت بخور خوب میشی دارو روکه خوردم بهتر شدم و متخصص قلب در مشهد که رفتم نوار قلب هم گرفتند گفتند قلبت هم سالم هست مشکلی نداری حالا داروی ریوارکسابان رو که قطع کردم دوباره بعد چند روز باز دوباره پای راستم بیشتر ورم و درد شروع شده و بیضه هام هم هر چند وقت همینطور میشن موندم چیکار کنم
عالی